Παναγία η Νεαμονήτισσα

Σύντομη ιστορική πληροφόρηση για τη Νέα Μονή Χίου.

            Η Νέα Μονή της Χίου, μοναδικό Βυζαντινό μνημείο στο είδος του, αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα έργα της ανθρώπινης δημιουργίας στο χώρο της εκκλησιαστικής τέχνης.

            Κτίστηκε το έτος 1042 μ.Χ., με τη φροντίδα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ' του μονομάχου, στη θέση που βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου από τους τρεις Χιώτες μοναχούς, Νικήτα, Ιωσήφ και Ιωάννη, μέσα στους κλάδους της φλεγόμενης αλλά μη καιόμενης μυσρινιάς.

            Ο Μονομάχος, ως κτήτορας, συνδέθηκε με τη Μονή και την προστάτευσε με αυτοκρατορικά χρυσόβουλα και προνόμια, ύστερα από την επαλήθευση της προφητείας των μοναχών, ότι θα επανέλθει από τη Λέσβο όπου και βρισκόταν εξόριστος, για να βασιλεύσει και πάλι στη Βασιλεύουσα.

            Η Νέα Μονή μέχρι τον 19ο αιώνα, ήταν από τα πλουσιότερα μοναστήρια στον αιγιακό χώρο και την εποχή της ακμής της αριθμούσε περί τους 800 μοναχούς οι οποίοι έμεναν στα εντός και εκτός των τειχών κελιά της μονής.

            Πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στο φιλανθρωπικό και πνευματικό έργο του νησιού και στο Γένος ευρύτερα.

            Διατηρούσε σπουδαία βιβλιοθήκη, συντηρούσε σχολεία και ανέδειξε μεγάλους δασκάλους, μερικοί εκ των οποίων οι Δωρόθεος Πρώιος, Όσιος Νικηφόρος, Θεοδόσιος Κοκκινάκης, Γρηγόριος Φωτεινός...

            Εντυπωσίασε πολλούς από τους περιηγητές που την επισκέφθηκαν, όπως τους J. Covel, R. Popocke, B.G.Barsky, οι οποίοι στις περιγραφές τους εκφράζονται με κολακευτικά λόγια και παρέχουν χρησιμότατες πληροφορίες για την πολυκύμαντη ιστορία της.

            Από τον 19ο αιώνα, γίνεται εμφανής η σταδιακή παρακμή της.

Στην αρχή οι οικονομικές της δυσχέρειες, ύστερα οι Τουρκικές σφαγές του 1822 και τέλος το πλήγμα των φοβερών σεισμών του 1881 την οδήγησαν σ'έναν απρόσμενο μαρασμό.

            Το καθολικό της μονής, ρυθμού Βυζαντινού, είναι τελειοποίηση του νησιώτικου οκταγωνικού τύπου ναού χωρίς κολώνες στον κεντρικό χώρο, που μόνο στη Χίο και στην Κύπρο συναντάται.

            Ο τρούλος, ο οποίος έπεσε στους σεισμούς του 1881, ήταν πελώριος και το φως απ'τα παράθυρά του χυνόταν άφθονο στον κεντρικό ναό. Ο σημερινός τρούλος χτίστηκε αργότερα.

            Το καθολικό χωρίζεται σε εξωνάρθηκα, εσωνάρθηκα, κυρίως ναό, ιερό βήμα και μια κατοπινή προσθήκη ενός στενωπού στην κύρια είσοδό του.

            Ο εσωνάρθηκας, με πολύ λίγα ανοίγματα, σε αντίθεση με τον κυρίως ναό, μένει σκοτεινός για την εκπλήρωση του λειτουργικού προορισμού του (τόπος παραμονής κατηχουμένων).

            Ο εξωνάρθηκας, με 3 ελεύθερους τρουλίσκους και 2 πλάγιες κόγχες, είναι ένα μεταγενέστερο από τον κυρίως ναό κτίσμα.

            Είχε υπέροχες τοιχογραφίες οι οποίες καταστράφηκαν.

Στη νοτινή του κόγχη σώζεται η μοναδική τοιχογραφία της δευτέρας παρουσίας.

            Το κωδωνοστάσιο είναι νεότερο και έχει αντικαταστήσει αυτό που έπεσε στους σεισμούς του 1881.

            Το κυριότερο όμως που έχει δώσει στη Νέα Μονή την αίγλη της είναι τα μοναδικά στον κόσμο ψηφιδωτά της που αρκετά απ'αυτά σώζονται μέχρι και σήμερα. Είναι έργα φτιαγμένα τα έτη 1042-1056 μ.Χ. και είναι Βυζαντινής τέχνης Μακεδονικής δυναστείας.

Εδώ ο τεχνίτης έσμιξε το αναγεννησιακό ύφος των Ασιατικών εξελληνισμένων περιοχών με το ιερό Βυζαντινό στυλ.

            Η πολυχρωμία των ψηφίδων, και ιδίως του χρυσού, με το χρωματικό παιχνίδι του φωτός, που δημιουργεί η σκοπιμότητα της ανισόπεδης τοποθέτησής τους, προκαλεί μια εντυπωσιακή κίνηση στις συνθέσεις και τις κρατά πάντα ζωντανές και εκφραστικές.

            Οι τεχνίτες είναι της ίδιας σχολής μ'εκείνους που στόλισαν το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, όπως φαίνεται από τη σύγκριση των σωζόμενων ψηφιδωτών του γυναικωνίτη της Αγίας Σοφίας με τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής.

Από τις περισπούδαστες παραστάσεις που διατηρούνται σήμερα είναι του εσωνάρθηκα, από τον κεντρικό ναό, της Ανάστασης, της Βάπτισης, της Σταύρωσης, και της Αποκαθήλωσης και στο ιερό βήμα, της Πλατυτέρας και των 2 Αρχαγγέλων Γαβριήλ & Μιχαήλ.

Από τα σπουδαιότερα προσκτίσματα παραμένουν τα παλαιότερα (11ος αιώνας) η Τράπεζα, η Κινστέρνα, μέρος της νοτιοδυτικής σειράς των κελιών και τα παρεκκλήσια Αγίου Παντελεήμονα, Τίμιου σταυρού και Αγίου Λουκά με την “κοιμητηριακή” κρύπτη.

            Ένα μεγάλο μέρος των κελιών της δυτικής πλευράς, με δωρεά της οικογενείας Αντωνίου Χανδρή και την επίβλεψη της αρχαιολογικής υπηρεσίας, μετασκευάσθηκε σε εκκλησιαστικό μουσείο, όπου φυλάσσονται τα εναπομείναντα ελάχιστε αντικείμενα από τον αναρίθμητο μνημειακό πλούτο της μονής, μεταξύ των οποίων και ο περίφημος χρυσοκέντητος τάπητας με την περιπετειώδη θαυματουργική του ιστορία.

            Η Νέα Μονή αποτελεί το δεύτερο μετά την Αγία Μαρκέλλα παγχιακό θρησκευτικό προσκύνημα.

            Εορτάζει στις 23 Αυγούστου και πλήθος κόσμου συρρέει για να προσκυνήσει το θαυματουργό εικόνισμα της Παναγίας που βρίσκεται στο τέμπλο του ναού.

Είναι, κατά την παράδοση, έργο του ευαγγελιστή Λουκά και παριστάνει τη Θεοτόκο σε βηματισμό, με προτεταμένα χέρια και χωρίς το Θείο βρέφος.

Επιζωγραφίστηκε τον 19ο αιώνα και είναι επιχρυσωμένο.

            Η ιερά μητρόπολη Χίου φροντίζει για την πνευματική και υλική ανασυγκρότηση της Νέας Μονής.

Πηγή: Η Νέα Μονή της Χίου του Ανδρέα Αξιωτάκη.